Νο 1/10 ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΜΠΑΛΕΤΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ: LA SYLPHIDE

Το μπαλέτο είναι μία μορφή τέχνης που έχει να παρουσιάσει πολλές επαναστατικές παραστάσεις, καθώς από το παρελθόν μέχρι και σήμερα έχουν υπάρξει πολλοί χορογράφοι και συνθέτες που αλλάξαν τους ‘κανόνες’ της αισθητικής ανάλογα με τις απαιτήσεις και τον στόχο της κάθε παραγωγής.

Εμείς ερευνήσαμε και θα σας παρουσιάσουμε μία λίστα με τα δέκα πιο επαναστατικά μπαλέτα, ξεκινώντας αυτή την εβδομάδα με το La Sylphide.

Το La Sylphide είναι ένα ρομαντικό μπαλέτο 2 πράξεων. Η πρωτότυπη εκδοχή χορογραφήθηκε από τον Filippo Taglioni το 1832 που σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής του Ρομαντισμού στο μπαλέτο, και η 2^η, που είναι και η πιο γνωστή και αυτή που έχει διασωθεί, χορογραφήθηκε από τον August Bournonville το 1836.

Βιογραφία

Ο Filippo Taglioni, (1777-1871), ήταν Ιταλός χορευτής και χορογράφος που εισήγαγε το στυλ του ρομαντισμού στα μπαλέτα.

Ο πατέρα του Taglioni, Carlo και ο αδερφός του, Salvatore ήταν επίσης σημαντικές φιγούρες στον χορευτικό κύκλο της εποχής. Ο Taglioni έκανε το ντεμπούτο του στην Πίζα το 1794 και έπειτα χόρεψε σε μπαλέτα στο Λιβόρνο, στη Φλωρεντία, στη Βενετία και στο Παρίσι, όπου σπούδασε με την οικογένεια Coulon. Το 1803, ορίστηκε πρώτος χορευτής και μετρ του μπαλέτου στη Στοκχόλμη, από όπου με τα χρόνια περιόδευσε στο Κάσσελ, στη Βιέννη, στο Μόναχο, στο Τορίνο, στη Στουτγάρδη, στο Βερολίνο, στη Βαρσοβία και στην Αγία Πετρούπολη.

Και τα δύο παιδιά του Taglioni, ο Paul και η Marie, ήταν χορευτές. Η Marie ήταν μία από τις μεγαλύτερες μπαλαρίνες του κόσμου και ο Taglioni δημιούργησε το La Sylphide  για χάρη της.

Η εκδοχή του Taglioni

Η παράσταση La Sylphide του Taglioni έκανε πρεμιέρα στις 12 Μαρτίου του 1832 στο Salle Le Peletier της Όπερας του Παρισιού, με μουσική του Jean-Madeleine Schneitzhoeffer.

Το La Sylphide ήταν το πρώτο μπαλέτο που ο χορός πάνω στις πουέντ είχε στόχο την αισθητική και όχι τα ακροβατικά κόλπα, που συχνά περιλάμβαναν άχαρες κινήσεις των χεριών και καταπόνηση του σώματος, που ήταν η βασική προσέγγιση των χορευτών στα τέλη του 1820. Η Marie έγινε γνωστή για το γεγονός ότι κόντυνε τις φούστες της για το La Sylphide,  με στόχο να δείξει την άριστη τεχνική της πάνω στις πουέντ. Οι κοντύτερες φούστες της όμως θεωρήθηκαν σκανδαλώδεις. Εκείνη την εποχή το μπαλέτο δεν ήταν πολύ αξιοσέβαστο ως μορφή τέχνης ή καριέρα, ούτε οι χορεύτριες του μπαλέτου θεωρούνταν σεμνές ή πρότυπα πολιτών. Η Taglioni και το La Sylphide το άλλαξαν αυτό.

Το λιμπρέτο του μπαλέτου γράφτηκε από τον τενόρο Adolphe Nourrit, τον πρώτο Robert στην όπερα Robert Le Diable του Meyerbeer, στην οποία συμμετείχε και η Marie Taglioni στο χορευτικό τμήμα της, ‘Ballet of the Nuns’. Το σενάριο του Nourrit είχε μια χαλαρή σύνδεση με την ιστορία του Charles Nodier, Trilby, ou Le lutin d‘Argail, αλλά άλλαξε τα φύλα των πρωταγωνιστών. Αντί για έναν καλικάντζαρο και τη σύζυγο ενός ψαρά, στο La Sylphide έβαλε μια συλφίδα και έναν αγρότη.

Η σκηνή μαγείας της γριάς μάγισσας (Old Madge), που ανοίγει τη δεύτερη πράξη του μπαλέτου ήταν εμπνευσμένη από το Le Streghe του Niccolò Paganini, το οποίο με τη σειρά του ήταν εμπνευσμένο από μια σκηνή μαγισσών του Il Noce di Benevento, ‘The Walnut Tree of Benevento’, ένα μπαλέτο που χορογραφήθηκε το 1812 από τον Salvatore Viganò σε μουσική σύνθεση του Franz Xaver Süssmayr.

Η εκδοχή του Bournonville

Ο Δανός μετρ του μπαλέτου August Bournonville είχε σκοπό να παρουσιάσει μια αναβίωση του πρωτότυπου μπαλέτου του Taglioni, στην Κοπεγχάγη με το Royal Danish Ballet, αλλά η Όπερα του Παρισιού ζήτησε πολύ υψηλό χρηματικό ποσό για τα δικαιώματα της μουσικής του Schneitzhoeffer. Τελικά, ο Bournonville ανέβασε τη δική του παραγωγή του La Sylphide βασισμένος στο αυθεντικό λιμπρέτο, με μουσική του Herman Severin Løvenskiold. Η πρεμιέρα έγινε στις 28 Νοεμβρίου του 1836, με τους Lucile Grahn και Bournonville στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Το Royal Danish Ballet συνεχίζει να χορεύει την εκδοχή του Bournonville στην αρχική του μορφή, από τότε που δημιουργήθηκε. Το La Sylphide παραμένει ένα από τα πιο διάσημα έργα του.

Πρώτη πράξη

Ο James Ruben, ένας νεαρός Σκωτσέζος, κοιμάται σε μια καρέκλα δίπλα στο τζάκι, στο χολ μιας αγροικίας. Μια συλφίδα τον κοιτάζει τρυφερά και χορεύει γύρω του. Τον φιλάει και εξαφανίζεται όταν εκείνος ξυπνάει ξαφνικά. Ο James ξυπνάει βιαστικά τον φίλο του Gurn και τον ρωτάει για τη συλφίδα. Ο Gurn υποστηρίζει ότι δεν έχει δει κάποιο τέτοιο πλάσμα και του υπενθυμίζει τον επικείμενο γάμο του. Ο James εγκαταλείπει το γεγονός και υπόσχεται να το ξεχάσει.

Η μέλλουσα γυναίκα του James, η Effie, καταφτάνει με τη μητέρα της και τις παρανύμφους. Ο James την φιλάει, όπως έχει χρέος να κάνει, αλλά ξαφνιάζεται από μια σκιά στη γωνία. Πιστεύοντας ότι γύρισε η συλφίδα του, τρέχει προς το μέρος της αλλά αντί για εκείνη, συναντά μία μάγισσα, τη Madge, κουρνιασμένη στο τζάκι για να ζεσταθεί. Ο James θυμώνει και απογοητεύεται.

Η Effie και οι φίλες της παρακαλούν τη Madge να τους πει τη μοίρα τους και η μάγισσα το κάνει. Λέει με χαρά στην Effie ότι ο James αγαπά κάποια άλλη και ότι αντί για αυτόν θα παντρευτεί τον Gurn. Ο James εξαγριώνεται. Τραβάει τη μάγισσα από το τζάκι και την πετάει έξω από το σπίτι, κάνοντας την Effie χαρούμενη που τσακώθηκε για χάρη της.

Η Effie και οι παράνυμφές της τρέχουν στον επάνω όροφο για να ετοιμαστούν για τον γάμο και ο James μένει μόνος στο δωμάτιο. Καθώς κοιτάζει έξω από το παράθυρο η συλφίδα εμφανίζεται, παίρνοντας ανθρώπινη μορφή, μπροστά του και εξομολογείται την αγάπη της για εκείνον. Κλαίει μπροστά στην φαινομενική αδιαφορία του. Ο James αρχικά αντιστέκεται, αλλά, μαγεμένος από την αιθέρια ομορφιά της, τελικά παραδίνεται και τη φιλάει τρυφερά. Ο Gurn, που τους κατασκοπεύει από το παράθυρο, τρέχει να πει στην Effie τι έγινε.

Αφού μαθαίνει το συμβάν από τον Gurn, η Effie μπαίνει αναστατωμένη στο δωμάτιο με τις φίλες της και η συλφίδα εξαφανίζεται.  Οι καλεσμένοι υποθέτουν ότι ο Gurn απλώς ζηλεύει και τον κοροϊδεύουν. Όλοι χορεύουν. Η συλφίδα εμφανίζεται κατά τη διάρκεια του γλεντιού και προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή του James.

Καθώς σχηματίζεται η νυφική πομπή, ο James στέκεται χώρια και κοιτάζει το δαχτυλίδι που πρόκειται να φορέσει στην Effie. Η συλφίδα αρπάζει το δαχτυλίδι, το φοράει και τρέχει στο δάσος. Ο James την κυνηγάει. Οι καλεσμένοι σαστίζουν με την ξαφνική φυγή του James και η Effie, πληγωμένη, κλαίει απαρηγόρητη στην αγκαλιά της μητέρας της.

Δεύτερη πράξη

Σε ένα μέρος του δάσους καλυμμένο από ομίχλη η Madge χορεύει γύρω από ένα καζάνι μαζί με άλλες μάγισσες. Προσθέτουν όλων των ειδών τα αηδιαστικά υλικά στο μείγμα. Όταν το περιεχόμενο αρχίζει να λάμπει η Madge βγάζει από το καζάνι ένα διάφανο μαντήλι. Στη συνέχεια το καζάνι βουλιάζει στη γη, οι μάγισσες διασκορπίζονται, η ομίχλη διαλύεται και αποκαλύπτεται ένα όμορφο ξέφωτο.

Στη συνέχεια, μπαίνει ο James με τη συλφίδα να τον ξεναγεί στο μαγευτικό δασικό βασίλειο. Του δίνει μούρα και νερό για να δροσιστεί αλλά αποφεύγει την αγκαλιά του. Καλεί τις αιθέριες αδερφές της για να του φτιάξει το κέφι. Αυτές εμφανίζονται ντροπαλά και χορεύουν τον αέρινο χορό τους. Ο James είναι χαρούμενος και συμμετέχει στη διασκέδαση πριν όλοι φύγουν για ένα άλλο μέρος του δάσους.

Εν τω μεταξύ, Οι καλεσμένοι του γάμου ψάχνουν τον James στο δάσος. Μπαίνουν στο ξέφωτο. Ο Gurn βρίσκει το καπέλο του αλλά η Madge τον πείθει να μην πει τίποτα. Εμφανίζεται η Effie κουρασμένη από την περιπλάνηση στο δάσος και η Magde παροτρύνει τον Gurn να της κάνει πρόταση γάμου. Το κάνει και η Effie δέχεται.

Ο James μπαίνει στο ξέφωτο, όταν όλοι έχουν φύγει. Η μάγισσα τον συναντά και του πετά το μαγικό μαντήλι. Του λέει ότι αυτό το μαντήλι θα τον δέσει για πάντα με τη συλφίδα. Του εξηγεί ότι πρέπει να το δέσει γύρω από τους ώμους και τα χέρια της συλφίδας για να έχει σίγουρο αποτέλεσμα. Ο James είναι εκστασιασμένος. Όταν επιστρέφει η συλφίδα και βλέπει το μαντήλι, επιτρέπει στον James να το τυλίξει γύρω από την τρεμάμενη μορφή της.

Καθώς ο James αγκαλιάζει παθιασμένα τη συλφίδα, τα φτερά της πέφτουν κάτω, τρέμει και πεθαίνει στα χέρια του. Οι αδερφές της μπαίνουν θλιμμένες και παίρνουν τη νεκρή μορφή της. Ξαφνικά, περνάει από το ξέφωτο η χαρμόσυνη γαμήλια πομπή της Effie και του Gurn. Ο James είναι σοκαρισμένος. Κοιτάζει ψηλά και βλέπει τη συλφίδα να ανεβαίνει από τις αδερφές της. Καταρρέει. Η Madge θριαμβολογεί πάνω από το άψυχο σώμα του. Θριάμβεψε.

Ενδιαφέρουσες πληροφορίες

• Η συλφίδα είναι ένα μυθολογικό πνεύμα του αιθέρα. Από όσο γνωρίζουμε ο όρος εμφανίζεται πρώτη φορά τον 16^ο αιώνα, σε έργα του Ελβετού γιατρού, αλχημιστή και αστρολόγου, Παράκελσου. Αλλά η ίδια η λέξη μπορεί να είναι σύνθετη από τις λατινικές sylvestris και nympha, που σημαίνει χονδρικά ‘νύμφη του δάσους’. Ο Παράκελσος περιγράφει τις συλφίδες ως ‘αόρατα πλάσματα του αιθέρα’. Τα άλλα 3 ‘ατμοσφαιρικά πνεύματα’ που επινόησε ο Παράκελσος είναι οι νάνοι (γη) οι σαλαμάνδρες (φωτιά) και οι Οντίνες (νερό).
• Η ιστορία του La Sylphide διαδραματίζεται στη Σκοτία, καθώς το 1800 θεωρούνταν μια μακρινή εξωτική χώρα. Η αιθέριες ομίχλες του Χάιλαντ πυροδοτούν σίγουρα τη φαντασία, επομένως η Σκοτία είναι ένα κατάλληλο μέρος για τα υπερφυσικά θέματα του La Sylphide.
• Η ιστορία του La Sylphide βασίζεται χαλαρά στις εμμονικές ιστορίες του Γάλλου συγγραφέα Charles Nodier. Εισήγαγε μια νεότερη γενιά ρομαντικών στη γοτθική λογοτεχνία, τις ιστορίες για βρικόλακες και το conte fantastique (που σημαίνει ‘φανταστικές ιστορίες’, λίγο σαν επιστημονική φαντασία). Όπως και στο La Sylphide, οι πλοκές του Nodier συνήθως περιλάμβαναν έναν άτυχο ήρωα που κυνηγούσε ασταμάτητα μια υπερφυσική δύναμη και στο τέλος κατέληγε σε τραγωδία.

Την ταραγμένη εποχή, μετά την επανάσταση στη Γαλλία, υπήρχε μεγάλη λαχτάρα για κάτι πνευματικό και κάτι ανείπωτο. Ο ‘ορθολογισμός’ που επικρατούσε σήμαινε ότι η κοινωνία βασιζόταν στον υλικό πλούτο και δεν είχε θέση για την πνευματικότητα και την ηθική. Για έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων αυτό δεν λειτουργούσε. Οι Γάλλοι ρομαντικοί άρπαξαν αυτή την παρόρμηση του αντιδιαφωτισμού και την έκαναν δική τους. Το La Sylphide άγγιξε ένα ευαίσθητο σημείο στις καρδιές πολλών, ακριβώς σε μια εποχή που χρειαζόταν περισσότερο.

Σχετικό βίντεο.

Διάβασε επίσης

Νο 3/10 ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΜΠΑΛΕΤΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ: SYLVIA

Νο 2/10 ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΜΠΑΛΕΤΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ: GISELLE